Kolejka Marecka - zaciekawiamy Warszawą

1 września

Первого сентября 1939 г. нападением Германии на Польшу началась Вторая мировая война.

Posłuchajcie ludzie smutnej opowieści,
Co ja wam zaśpiewam, w głowie się nie mieści.

Co ja wam opowiem to jest smutne bardzo,
Niechaj wasze serca biedakiem nie wzgardzą.

Dnia pierwszego września roku pamiętnego,
Wróg napadł na Polskę z kraju niemieckiego.

Najgorzej się zawziął na naszą Warszawę,
Warszawo kochana, tyś jest miasto krwawe.

Kiedyś byłaś piękna, bogata, wspaniała,
Dzisiaj tylko kupa gruzów pozostała.

Szpitale zburzone, domy popalone,
Gdzie się mają schronić ludzie poranione?

Lecą bomby z nieba, brak jest ludziom chleba,
Nie tylko od bomby, umrzeć z głodu trzeba.

Lecą bomby, lecą od wieczora do dnia,
Nie ma kropli wody do gaszenia ognia.

Kościoły zburzone, domy popalone,
Gdzie się mają podziać dzieci wygłodzone?

Matka szuka trupa, głośno wzywa Boga,
Błaga o ratunek przeklinając wroga.

Gdy biedna Warszawa w gruzach pozostała,
To biedna Warszawa poddać się musiała.

I tak się broniła całe trzy tygodnie!
Jeszcze Pan Bóg skarze szkopów za ich zbrodnie!

Co ja wam tu śpiewam, w głowie się nie mieści,
Teraz będzie koniec mojej opowieści.

Posłuchajcie, ludzie, z nami łaska Boża,
Odbudujem Polskę od gór aż do morza.

"Chyba najpopularniejsza spośród piosenek stanowiących w latach okupacji hitlerowskiej repertuar grajków i śpiewaków, którzy produkowali się na ulicach, podwórkach, w tramwajach i w pociągach.
Znamy jej kilka odmian, przy czym najwcześniejsza pochodzi prawdopodobnie z końca 1939 r.
Ich autorzy są dotąd bezimienni. Istnieje przypuszczenie, że autorem oryginału, na którym wzorowali się uliczni i podwórzowi „artyści”, była kobieta, żołnierz harcerskiej organizacji dywersyjnej „Wawer”.
Potwierdzenie domysłu znalazłem w relacji „Niekrasickiego” – Wincentego Czerwińskiego z Warszawy. Może być w tym sporo prawdy, tym bardziej, że niektórzy członkowie „Wawra” – na zlecenie dowództwa – pisali teksty piosenek, naśladując samorodne utwory, i kolportowali je wśród warszawskich orkiestr i podwórkowo-ulicznych śpiewaków.

Wszystkie wersje Posłuchajcie ludzie śpiewano na tę samą „dziadowską” melodię. Jeden z tekstów napisany w Warszawie w 1940 r., także przez nieznanego dotąd autora, zamieszczony został w zbiorku Walka trwa. Zwyciężymy! wydanym konspiracyjnie nakładem „Wiadomości Polskich”, a przygotowanym przez „Miedzę” – Stanisława Tomaszewskiego i „Mietka” – Mieczysława Radomskiego.

Inna, późniejsza wersja, trafiła do zeszytu ulicznych piosenek Posłuchajcie ludzie, który ukazał się nakładem KOPR w lutym 1943 r. Piosenka występowała także pod różnymi tytułami, np. Dnia pierwszego września, Pieśń o biednej Warszawie, Posłuchajcie ludzie, Ballada o pierwszym dniu września itp. Po wyzwoleniu kilka odmiennych tekstów wydrukowano m. in. w broszurce Zakazane piosenki, w antologii Grzegorza Załęskiego Satyra w konspiracji 1939–1944 oraz w Gwarze warszawskiej dawniej i dziś Bronisława Wieczorkiewicza.

Tekst utworu w wariancie pierwszym został nadesłany przez Irenę Bińkowską, a w wariancie trzecim przez Danutę Mańkowską w ramach konkursu zorganizowanego staraniem Zarządu Głównego Związku Młodzieży Wiejskiej oraz redakcji tygodnika „Nowa Wieś”. Niestety, brak zapisu nutowego w przypadku obu wersji.

Wieloletnie domysły dotyczące potencjalnego autorstwa tekstu zostały już rozwiane. Słowa pieśni napisała Julia Ryczer, która pochodziła z rodziny o tradycjach patriotycznych, jej dziadek był lekarzem w Legionach Polskich. W okresie międzywojennym udzielała się w chórze kościelnym. W pierwszych dniach wojny obronnej 1939 r., uciekła wraz z rodziną z Podkowy Leśnej, obawiając się nadciągających wojsk niemieckich. Celem ich ucieczki była Warszawa, gdzie niestety podczas nalotu zginęła jej córka Anna Maria. Julia Ryczer wraz z mężem poszukiwali córki przez trzy dni. Pod wpływem tego rodzinnego dramatu napisała piosenkę pt. Posłuchajcie ludzie, którą przekazała śpiewającym na ulicach chłopcom. Za ten utwór była poszukiwana przez hitlerowców. Po wojnie nie ujawniła się jako autorka piosenki, przez co tekst uchodził przez wiele lat za anonimowy.

Posłuchajcie ludzie jest jedną z najbardziej znanych i obecnych w kulturze polskiej piosenek. Wśród jej wykonawców należy wymienić Stanisława Grzesiuka oraz zespół Dzieci z Brodą. Piosenka pojawiła się także w filmie Leonarda Buczkowskiego pt. „Zakazane piosenki”."
~za Biblioteka polskiej piosenki.

Dzieci z Brodą